وبلاگ - معرفی کتاب‌هایی دربارۀ معلمی و مدرسه
روایت معلمان و بزرگان اندیشه از دنیای مدرسه و معلمی می‌تواند برای کسانی که معلم هستند یا در مسیر معلم شدن هستند می تواند خواندتی و تجربه‌آموز باشد. در ادامه به معرفی کتاب‌های در این زمینه می پردازم که تاکنون به آنها برخورده‌ام. امیدوارم با ارائه نظرات خود در کامل کردن لیست این گونه کتابها مرا یاری کنید.
۱- کتاب شرافت معلمی
نویسندگان: محمد دشتی و محرم تقی زاده – ناشر: مرکز نوآوری های آموزشی مرآت
«شرافت معلمی » مروری است مختصر براندیشه ها ونظریات استاد دکتر «غلامحسین شکوهی» چهره ماندگار تعلیم وتربیت ایران که خورشید وجودش چهل روز قبل پس از عمری مجاهدت در ارتقای سطح تعلیم وتربیت کشورغروب کرد. این کتاب که به مناسبت چهلمین روز وداع با آن فرزانه دوران به زیور طبع آراسته شد دربردارنده سال شمار زندگی وی وپنج فصل به نام های نظریه عمل وتجربه در اندیشه های دکتر شکوهی، شرافت معلمی، شکوهی از نگاه فرزندان، پرورش خوی حرف شنوی در کودکان و تکریم تا وداع است. درآخرین بخش شرافت معلمی با عنوان «کارنامک» نیز به تکریم و وداع با استاد در قاب تصویرپرداخته شده است.
۲-کتاب در تمنای یادگیری (جلوه‌هایی از زندگی و اندیشه‌های تربیتی محمدرضا سرکار آرانی)
پروفسور محمدرضا سرکار آرانی یکی از بزرگان و صاحب نظران تعلیم و تربیت ایران و جهان است و هم اکنون استاد دانشکده تحصیلات تکمیلی علوم تربیتی و توسعه انسانی دانشگاه ناگویا است.
در کارنامۀ علمی و فرهنگی پروفسور محمدرضا سرکار آرانی سمت هایی چون مربی مدرسه ابتدایی شهید منتظری نصرآباد(آموزش و پرورش آران و بیدگل)، مربی دانشگاه کاشان، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایى، استاد مدعو دانشگاه ناگویا، دانشگاه کوبه و دانشگاه سی جو، موءسسۀ بین المللی مطالعات فرهنگی ژاپن (کیوتو)، پژوهشگر مدعو دانشگاه آکسفورد، دانشگاه نیهون، دانشگاه زنان گاکوشوئین و استاد تمام دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تیکیو (توکیو، ژاپن) و استاد وابستۀ دانشگاه تهران به چشم می خورد.
از پروفسور محمدرضا سرکار آرانی تاکنون بیش ازصد مقالهء علمى، پژوهشى و ترویجی به زبان های فارسى، انگلیسى و ژاپنى، در مجلات معتبر ملی (ایران و ژاپن) و بین المللی به چاپ رسیده است. و بیش از هفده کتاب در ایران و خارج از کشور به زبان های فارسی، انگلیسی و ژاپنی به چاپ رسانده است.
سرکار آرانی در گفت وگو‌های چندجانبه با صاحبنظران این ایده که بهترین جا برای بهسازی آموزش، کلاس درس است را تبیین میکند، جایی که سناریوهای فرهنگی آموزش در جریانند و جستارگشایی هایی از درون لازم است تا آنها را به دقت واکاوی و بازسازی کند.
پیش فرض اساسی سرکار آرانی در جای جای این اثر این است که راه حل‌های بهبودی دردرون مسئله ها نهفته اند! اندیشه ای باید!
۳- کتاب استادان و نااستادانم
نویسنده: عبد‌الحسین آذرنگ – ناشر: جهان کتاب
خواندن این کتاب برای هرفردی که شوق آموزش و آموختن دارد سرشار از حس زیبای کشش و ربایش است.
«استادان و نااستادانم» روایتی انتقادی است از تجربه‌های شخصی نویسنده از نظام و روابط آموزشی در ایران (از گذشته تا کنون) و همچنین خارج از ایران، هم شامل محیط‌های آموزشی رسمی چون دبستان و دبیرستان و دانشگاه می‌شود و هم شامل محیط‌های دیگری که رابطه استاد و شاگردی در عرصه‌های مختلف دانش و حرفه و هنر و … در آنها جریان دارد. نویسنده تجربه سپری کردن دوره خدمت سربازی خود را با همان نگاه دقیق و موشکاف حلاجی میکند که دوره کارآموزی در مؤسسه‌هایی مانند فرانکلین و مایکروسافت یا تدریس خود در دانشگاه را و البته در بیان همه این‌ها، موضوع اصلی، آموختن و آموزش دادن است.
۴- کتاب شکوه معلمی
نویسندگان: محمد دشتی و محرم تقی زاده – ناشر: مرکز نوآوری های آموزشی مرآت
کتاب گذری کوتاه اما دلچسب بر زندگی استاد «غلامحسین شکوهی» است. کتاب پر است از نکته های آموزنده فردی و البته معلمی در زندگی این پیر و الگویِ آموزشی کشور. در بخشی از کتاب از زبان او می خوانیم که “من عاشق معلمی بودم، من ۸۰ سال زندگی کرده ام و ۵۷ سال معلم بوده ام و هرگز پشیمان نشدم. هرگز آرزوی فلان سمت و ریاست را نکردم. یک بار هم تقدیر، مرا به کاری کشاند[منظور وزارت آموزش و پرورش است] که شش ماه بعد ول کردم و به کلاس برگشتم…” (ص ۱۵۵) و در بخشی دیگر از زبان محمدرضا نیستانی شاگرد پیشین شکوهی و استاد کنونی دانشگاه اصفهان می خوانیم که ” شکوهی به جوهر انسانی خیلی احترام می گذاشت. هیچ گاه یادم نمی رود که هرگاه برای کاری به دفتر کارش می رفتم، جلوی پای دانشجویی کم سن وسال همچون من بلند می شد … به نظر من شکوهی از نام و نشان و آوازه دهر شدن گریزان بود. شاید هم دلیل آن این نگاه فلسفی باشد که مولانا می گوید:هر که را مردم سجودی می کنند/ زهرها در جان او می آکنند.( ص ۱۴۲) اما شاید شاه کلید دیدگاه دکتر شکوهی درباره معلم و معلمی بندی باشد که در پشت جلد کتاب آمده است. ” معلم کاتالیزور است، کاتالیزور! اینجاست که کانت می گوید: بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم تواند شد! گویی دست خداست که از آستین معلمان راستین درآمده است. معلمان کار خلقت را تمام می کنند، اینکه مشمول این مزایا باشیم دو شرط دارد؛ یکی تخصص و دیگری اخلاص! دانستن چیزی برای تدریس آن کافی نیست! دانستن مطلبی چیزی است و تدریس آن چیز دیگر”.
۵ – کتاب مدرسه یا قفس بازتاب مدرسه در متون کهن و داستان نویسی معاصر
نویسنده: محمدرضا رهبریان – نشر علمی و فرهنگی
مدرسه یا قفس تلاشی است برای بازخوانی جریان آموزش و پرورش در ادوار گذشته از نگاه برخی داستان نویسان که درقالب خاطره روایت می شود؛ در ناخر سندی های روایت شده از شاعران و نویسندگان از مدرسه تامل شده است تا از طریق آن پست و بلند جریان فرهنگ و آموزش در ایران بهتر نشان داده شود. به طور ضمنی در پیشنیه فرهنگ قدیم و تطور آن در دوران جدید نیز نگریسته شده است. روایت های این کتاب گونه ای حس نوستالژیک در خواننده بر می انگیزد.
۶-کتاب و ناگهان معلم شدم
نویسنده: مهدی یزدانیان ناشر : ابصار
بسیاری از مردمان عادت کرده اند وقتی سخن از شخصیت های بزرگ می شود، به یاد سیاستمداران و دانشمندان نام آور بیفتند؛ چرا که آثار و نتایج تلاش آن ها را در رسانه های گوناگون دیده اند؛ در حالی که دغدغۀ برخی، نه نام های چشم پرکن، که همان صدق، اخلاص و ایثار است که به رغم تاثیر بنیادین در جامعه، از بر سر زبان ها افتادن نام، که آفت اخلاص است، نیز به دور هستند. آن ها که با نگرش عمیق خویش، نابسامانی ها و بی تقوایی های جامعه را نه در لایه های سطحی آن، که در بنیادین ترین لایۀ آن؛ یعنی ضعف در تعلیم و تربیت جامعه و به ویژه از دوران طفولیت یافتند و نگرشی دیگر به وظیفه شان پیدا کردند، از این دسته اند. “حاج مهدی یزدانیان” نیز در شمار این گروه محسوب می شود و کتاب پیش رو گوشه ای از خاطرات ایشان است.
۷- کتاب توتوچان (دخترکی آن سوی پنجره)
نویسنده : تتسو کو کورویاناگی – مترجم : سیمین محسنی – ناشر: نشر نی
در مدرسهٔ توموئه که دانش‌آموزان آن مجاز بودند روی هر موضوعی که به آن علاقه‌مندند کار کنند، باید بدون توجه به آنچه در اطرافشان جریان داشت، ذهن خود را روی موضوع موردعلاقه‌شان متمرکز کنند. به این ترتیب، هیچ‌کس به بچه‌ای که آواز «چشم، چشم، دو ابرو» را می‌خواند، توجهی نمی‌کرد. یکی دو نفر به این موضوع علاقه‌مند شده بودند؛ اما بقیه غرق در کتاب‌های خودشان بودند. کتاب توتوچان قصه‌ای افسانه‌ای بود؛ دربارهٔ ماجراهای مرد ثروتمندی که می‌خواست دخترش ازدواج کند. نقاشی‌های آن جالب بود و کتاب طرفدار زیادی داشت.
همهٔ دانش‌آموزان مدرسه که مثل ماهی ساردین داخل واگن چپیده بودند، آنچه را در کتابها نوشته شده بود، با ولع می‌خواندند. آفتاب صبحگاهی از ورای پنجره‌ها به درون می‌تابید و چشم‌اندازی پدید می‌آورد که سبب شادمانی قلبی مدیر مدرسه می‌شد. همهٔ دانش‌آموزان آن روز را در کتابخانه گذراندند.
۸- کتاب به عبارت دیگر
نویسنده: جومپا لاهیری – مترجم: امیر‌مهدی حقیقت – ناشر: نشر ماهی
به عبارت دیگر در میان آثار جومپا لاهیری اثری متفاوت است. این کتاب برخلاف آثار پیشین او اثری غیرداستانی است، هرچند گاه خرده‌روایت‌های آن شکل داستان به خود می‌گیرد. به عبارت دیگر شرح تلاش لاهیری برای آموختن زبان ایتالیایی است و در اصل هم آن را به زبان ایتالیایی نوشته است. لاهیری در این کتاب دشواری‌های آموختن زبانی دیگر را گام‌به‌گام وصف میکند و در این راه نکات ظریفی را نیز درباره‌ی فرهنگ ایتالیایی نشان می‌دهد؛ او خود در خانواده‌ی مهاجر هندی زاده شده و تجربه‌های متفاوت فرهنگی‌اش موجب شده تا نگاهی عمیق‌تر به فرهنگی دیگر داشته باشد. لاهیری ترجمه‌ی کتاب (از ایتالیایی به انگلیسی) را به مترجم دیگری واگذاشته و دلیل آن را در یادداشت آغازین خود توضیح داده و نیز در بخشی از کتاب که در آن از «ترجمه» سخن گفته است.
۹- کتاب خاطرات تلخ و شیرین دوران مدرسه
نویسنده: سیدحسین میرلوحی – ناشر: دانشگاه فرهنگیان
مجموعه حاضر دربرگیرنده خاطرات دوران دانش آموزی دانشجویان رشته دبیری (دانشجو معلمان) می باشد.این خاطرات در فاصله زمانی ۱۳۷۰ الی ۱۳۹۳ و به عنوان یک فعالیت کلاسی برای درس کلیات و روش تدریس به رشته تحریر در آمده اند.
بخش اول: خاطرات تلخ دوره دبستان
بخش دوم:خاطرات شیرین دوره دبستان
۱۰- کتاب گفتگو با استاد محسن کاشانی وحید»
ناشر: نشر بهشت
آقای کاشانی وحید مدیر دبیرستان نیکان است که تقریبا از ابتدای مدرسه تا زمان حال در این مدرسه حضور داشته و ناظر و بازیگر و از ابتدای انقلاب تصمیم گیر اصلی تحولات و همه نشیب و فرازهای اداره این موسسه بوده است.
کتاب با مروری بر زندگی ایشان شروع می‌شود و چگونگی حضور در مدرسه علوی و پرورش در آنجا به تفصیل مرور می‌شود. در همان فصل بیان می‌شود که آقای کاشانی از همان سال فارغ التحصیلی یعنی سال ۱۳۴۶ معلمی را شروع میکند. نکته جالب توجه این است که روایت گری آقای کاشانی از زندگی خود کاملا معطوف به مقوله معلمی و الزامات آن است و در فرازهای مختلف به این مسئله اشاره می کند که چه کسانی ویژگیهای لازم برای معلم شدن را دارند و بقا در این شغل همراه با ادای درست وظیفه چه الزاماتی دارد.
در کتاب مشخص می شود که ایشان علاوه بر تجربه عملی، تحصیلات تکمیلی در حوزه مدیریت آموزشی را طی کرده است. همین امر موجب شده تا روح حاکم بر کل کتاب از این منظر باشد. مهمترین نکته‌ای که در این کتاب مطرح می شود نحوه مدیریت و سازماندهی امور مدرسه است. تاکید بر این امر آنقدر زیاد است که شاید تشریح محتوای آموزش و تربیت تا حد زیادی فدا شده است. البته این نقیصه می تواند در کتاب های دیگر جبران شود و روایت دیگر دست اندرکاران این مدرسه آن را تدارک کند ولی شرح مفصل و مبسوط نحوه تنظیم روابط در درون سازمان مدرسه و مسائل مرتبط با منابع انسانی و امور انگیزشی نقطه قوت و وجه تمایز این کتاب است که آن را از یک کتاب خاطره گویی صرف متفاوت میکند. اتفاقا این کتاب یک کتاب جدی در حوزه مدیریت آموزشی است که خاطرات و بیان نمونه هایی از تجربیات گذشته بر آن مبانی روح می بخشد و نکات کلی را معنا می‌دهد.
۱۱- روایت علی رضا رحیمیان از معلم راهنما در مکتب تربیتی دو استاد
ناشر: نشر بهشت
این کتاب حاصل پنج جلسه گفت و گو با آقای دکتر علی رضا رحیمیان در موضوع “معلم راهنما” است. دو پیش کسوت و استاد تعلیم و تربیت در مدارس نوین دینی یعنی استاد رضا روزبه و علامه کرباسچیان برای نخستین بار از این ترکیب استفاده کردند. از آنجا که “معلم راهنما” با عناوین دیگری از قبیل سرپرست پایه، پدر دوره، مسئول تربیت و امثال آن ها هم پوشانی دارد، نگاهی به گذشته، مراحل شکل گیری تحولات تاریخی نقش “معلم راهنما” به اجرای درست و حرفه ای این نقش در مدارس امروز کمک خواهد کرد.
۱۲- تجربه‌های مدرسه‌داری – مجتمع آموزشی مهران
ناشر: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان
کتاب تجربه های مدرسه داری در برگیرنده ی ۲۶سال تجربه‌ی بنیان‌گذاران مجتمع آموزشی مهران، معصومه سهراب و یحیی مافی، به قلم خودشان است.
معصومه سهراب و یحیی مافی که فعالیت فرهنگی خود را ابتدا با گشایش کودکستانی یک کلاسه به نام «مهر» در تابستان ۱۳۳۲ آغاز کردند، در سال ۱۳۳۴دبستان مهران و در پی آن مجتمع آموزشی مهران را پایه گذاشتند و تا ۱۳۵۸ راه درست آموزش و پرورش بومی ایران را ادامه دادند. مجتمع آموزشی مهران در حقیقت آزمایشگاهی بود برای تامل در زمینه آموزش و پرورش و جست‌و‌جوی راه‌های نو.
آنچه مجتمع آموزشی مهران را در ایران متفاوت کرد، فلسفه پرورشی متفاوتی بود که پایه‌گذاران این مجتمع به آن باور داشتند. برای پایه‌گذاران مجتمع مهران فلسفه آموزش و پرورش کودکان چیزی نبود جز تربیت انسان‌هایی آزاداندیش و خلاق که توانایی اندیشیدن و تفکر انتقادی را دارا و حس مشارکت و سازندگی داشته باشند.
۱۳- گفت و گو با زمان
ناشر: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان
این کتاب دربرگیرنده مجموعه مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها یا پیام‌های توران میرهادی در دوره‌ای بیش از پنجاه سال است. بررسی‌ها، درهم‌کرد و دسته‌بندی اندیشه‌های او کاری است که در این کتاب انجام شده است. هر بخش از این کتاب به موضوعی ویژه اختصاص دارد که موضوع کار یا علاقه ایشان بوده است.
اکنون اندیشه‌های میرهادی در دسترس ماست. اگر آموزش و پرورش ایران و فراتر از آن، فرهنگ و اقتصاد ایران می‌خواهند راهی درست برای رسیدن به رفاه و آسایش مردم از خردسال تا بزرگ‌سال بیابند، نگاه و اندیشه‌های او راه چاره را نشان داده است. بی‌گمان از درون این اندیشه‌ها می‌توان به گونه‌ای دیگر کودکان را پرورش داد و آینده‌ای پربار برای ایران و کشورهایی دیگر مانند افغانستان و… ساخت. از این رو است که با همه ایمان می‌گوییم « گفت و گو با زمان » اندیشه‌هایی دارد که هر آموزگار و استادی، هر کتابدار و مربی‌ای و هر پدر و مادری و هر دانشجویی با شناخت آن می‌تواند راهی تازه در کار خود بیابد.
شخصیت توران میرهادی از آمیخت دو فرهنگ ایرانی و آلمانی ساخته شده است. هر کدام از این فرهن‌ها چیزهایی دارد که ما به آن نیاز داریم. در حقیقت او حکمت شرقی را با خرد غربی درهم آمیخته و در همه زندگی‌اش از آن بهره برده است. او با این اندیشه‌های والا، فرزانه‌ای از جنس فیلسوفان زندگی است. کسی که برای درست و اخلاقی زیستن در همه‌ی جنبه‌های آن سخنانی پرمغز دارد. شاید تفاوت او با اندیشمندانی که در کنج خانه نشسته و تئوری‌های کلان و خرد بافته و پیشاپیش نام خود را فیلسوف گذاشته‌اند در این باشد که او سخنان خود را در کارگاه زندگی آزموده و چکیده‌ی آن را بر زبان رانده است.
« گفت و گو با زمان » به همه ما نشان می‌دهد که او برای جنبه‌های بنیادین زندگی مانند زیست سالم و انسانی، آموزش و پرورش، فرهنگ و هنر، خانواده و اخلاق شخصی و اخلاق حرفه‌ای، جنگ و صلح، محیط زیست و… سخنانی دارد که نیاز انسان امروز در جامعه‌هایی همچون جامعه‌ی ما است.
۱۴-کتاب آقا معلم
نویسنده: فرانک مک کورت – ترجمه: منیژه شیخ جوادی – نشر پیکان
در این کتاب، چهار موضوع مهم در امر معلمی متجلی است. اول از همه دشواری حرفه معلمی و چند وجهی بودن نقش معلم، که نویسنده در فصل اول بدان اشاره کرده و در فصول آتی نیز نمونه هایی از آن را مشاهده می کنیم. دوم تأثیر فرهنگ در آموزش، همچنین فضای ارتباطی و فرآیند یاددهی-یادگیری متأثر از آن، که رفتارها و رویکردهای گوناگون کارکنان و شاگردان مدارس مختلف،از آن جمله است. سوم «دانش ضمنی» که در پیچ و خم تعاملات دانش‌آموزان و معلم به دست آمده است و نویسنده با نگارش کتاب حاضر، بخشی از آن را به «دانش صریح» بدل ساخته است. چهارم برنامه درسی پنهان و تأثیر فعالیت‌های غیر رسمی معلم بر شاگردان، که اغلب با ثمربخشی بیشتر، یادگارهای ماندگاری را برای ایشان به ارمغان داشته است.
نوشتن دیدگاه